තර්කයේ දුර්මත ගැන ආයෙත්

ලංකාවේ පැවැත්වෙන අය-වැය වාදයේ ද, ඇමෙරිකාවේ පැවැත්වෙන ජනාධිපතිවරණ වාද වල දී ද, නොයෙක් පැතිවල ඉන්නා පිරිස් තම පැත්ත නිවැරදි යැයි කියන්නට තර්කය හසුරුවන හැටි බලන්න කදිම අවස්ථාවක් ලැබෙනවා.

මූලික ප්‍රස්තුත, සුළු ප්‍රස්තුත හා ඔවුන්ගේ නිගමන තර්කානුකූල ව ඉදිරිපත් කරනවා දැයි හා ඒ සඳහා පෙන්වන සාක්කි කෙසේ ඉදිරිපත් කරනවා දැයි දකින්නත් පුළුවන්. නැත්නම් ඔවුන් තර්කයේ යෙදෙන්නේ දුර්මත වලින් දැයි දකින්නටත් පුළුවන්.

අධ්‍යාපනයේ දී ඒ ඒ විෂය උගන්වන තර්ක මොනවා දැයි වටහා ගන්නට හැකි නම් විෂය වඩාත් හොඳින් අවබෝධයට පුළුවන්. ඒකට මුලින් ම මූලික ප්‍රස්තුතය මොකක්දැයි සොයා ගන්න ඕනා. එය දුෂ්කරයි. ප්‍රස්තුත මොනවා ද කියා හඳුනා ගැනීමත් අසීරු වූවක්. ඒත් ඒවා මොනවා දැයි සොයා ගත්තාම තමයි විෂය අවබෝධය වෙන්නෙ. වාදය වැටහෙන්නෙ. තම පැත්තේ ජය සඳහා මොන සාක්ෂි සොයා ගත යුතු දැයි තමන්ට පැහැදිලි වෙන්නෙ. තමන්ගේ විෂයයට ලකුණු වැඩියෙන් ගන්න නම් මොනවා ද කළ යුතු යැයි පැහැදිලි වෙන්නෙ.

අපි කතාබහේ යෙදෙනා විට නොයෙකුත් තර්ක ක්‍රම පාවිච්චියට ගන්නවා. බොහොමයක් කළින් සටහනක දී කියපු standard form විදියට තමයි ඉදිරිපත් වෙන්නෙ. මූලික ප්‍රස්තුතයක්, සුළු ප්‍රස්තුත, නිගමනය. ඒත් සමහර අවස්ථාවල දී පුද්ගලයන් දැන හෝ නොදැන ප්‍රයෝගයන් යොදා ගන්නවා තර්කයෙන් දිනන්න. ඒවට තමයි දුර්මත කියන්නෙ.

මේ argumentum ad ignorantiam නමින් දුර්මත ගැන මා කළින් ලියූ සටහනක්.

තර්කයේ දී දුර්මතයක අරමුණ වැරදි අදහසක් හෝ සැඟවිල්ලක් කරන්න. දුර්මතයක් පදනම් වෙන්නෙ එක්කෝ අසත්‍ය අනුමානයක. නැත්නම් වැරදි විචාරයකින්. අදක්ෂයන් සමූහයක දී ඒ විදියට තර්කයෙන් ජයගන්න හැකියාව අයෙකුට ලැබුණත් දියුණු ලෝකයේ තරඟ කරන්න නම්, තමන්ගේ තත්වය වැඩි දියුණු කරගන්න නම්, කළ යුතු වන්නේ නිවැරදි තර්කය ඉගෙන ගැනීමයි. එවිට අනිත් අය වැරදි තර්කයේ යෙදෙන විට, තමන්ට නිවැරදි කරගන්න පුළුවන්. ඉගෙන ගන්නා දැයේ ඇති අඩුපාඩු තමන්ට ම හදා ගන්න පුළුවන්.

මැද අඩුපාඩු සහිත දුර්මත (fallacy of the undistributed middle):
මේක තර්කයේ ව්‍යුහය මත පදනම් වන දුර්මතයක්. අර කළින් කියපු standard form එක වැරදියට හෝ අවුල් කරගෙන පාවිච්චි කිරීම නිසා ඇති වන්නක්.

උදාහරණයක් මෙහෙම:
සියළු අශ්වයන්ට කකුල් හතරක් තියනවා.
සියළු බල්ලන්ට කකුල් හතරක් තියනවා.
ඒ නිසා සියළු අශ්වයෝ බල්ලෝ වෙති.

හිනා ගියාට ඒක කියෙව්වට පස්සෙ, තමන් ඇසුරු කරන අය කොයිතරම් දෙනෙක් ඒ විදියට තර්කයේ යෙදෙනවා දැයි, ඇමෙරිකන් ආණ්ඩුව වේවා ලංකා ආණ්ඩුව වේවා රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්ති පවා ඔය තර්කයෙන් ස්ථාපිත වෙනවා ද කියා විමසිල්ලෙන් හිටියොත් පුදුම වෙයි!!!

මේ තර්කය ආශ්‍රය (association) මත පදනම් වෙලා වැරදි නිගමනයකට බහිනවා. අශ්වයන්ට කකුල් හතරක් තිබ්බ පළියට, බල්ලන්ට කකුල් හතරක් තිබ්බ පළියට අශ්වයෝ බල්ලො වෙන්නෙ නැහැනෙ. ඔවුන් වෙනස් සත්තු බව පෙන්වන වෙනත් දේවල් ගොඩක් තියනවා. ඒත් ජීවිතයේ දී අපි නිතරම ආශ්‍රයෙන් දන්න, දකින, ඇහෙන හුරු පුරුදු දේවල් මිසක් වෙනස්කම් තියනවා ද, ඒවා මොනවා දැයි හිතන්න කාලයක් යොදවන්නෙ නැහැ.

විපාකය තහවුරු කිරීමේ දුර්මතය (fallacy of affirming the consequent):

මේක වෙන්නෙ මෙහෙම:
ඒක අ නම්, ඊ ළඟට ආ;
ආ;
ඒ නිසා, අ.
ඉංග්‍රීසියෙන් ලියන්නෙ මෙහෙම:
If P, then Q;
Q;
Therefore, P.

උදාහරණයකට දාලා බලමු:
කවුරු හරි මනුස්සයෙක් නම්, එයා මැරෙන සුළු ය.
රම්බෝ මැරෙන සුළු ය.
ඒ නිසා, රම්බෝ මනුස්සයෙකි.

හොයලා බැලුවම රම්බෝ කියල නම දාලා තියන්නෙ මනුස්සයෙකුට නොවේ. බල්ලෙකුට. ඌ මැරෙන සුළු තමා. ඒත් මනුස්සයෙක් නෙමෙයිනෙ. මේ තර්කයේ වැදගත්කම තමයි එයින් යන්න හදන නිගමනය නිතරම වැරදි නොවීම. ඉතින් ඒ වගේ තර්ක දෙක තුනක් කරාට පස්සෙ, ඒ කියන්නෙ තර්කයේ අඩුපාඩුව තියෙද්දී නිගමනය හරි යැයි පෙනුනාම, හිමිහිට නිගමනය වැරදි තර්කයක් එතෙන්ට රිංගුවාම ඒක වැරදි බව දකින්න පුද්ගලයාට ඉඩක් නැහැ.

මනෝවිද්‍යාවේ සිග්මන්ඩ් ෆ්‍රොයිඩ්ගේ මතයක් තමයි අත්දැකීම් යටපත් කරගැනීමෙන් පසුකාලීන විනාශකාරී විපාක ඇතැයි කීම. ඒ මතය මේ තර්කයෙන් බැලුවාම:

* කාට හරි යටපත් කරගත්තා වූ කම්පනයක් ඇත්නම් (P), එයාට ඒ සිද්ධිය අමතක වෙලා තිබෙනු ඇත (Q).
* එයාට කම්පනය ගැන සිද්ධියක් මතකයේ නැත (Q).
* ඒ නිසා, එයා යටපත් කරගත්තා වූ කම්පනයක් ඇත (P).

පුද්ගලයෙක් කිසිම විටෙක කම්පනයක් අත්දැක නැතැයි යන්න සැලකිල්ලට ගැනීම අතපසු වෙනවා. මූලික ප්‍රස්තුතය නිවැරදි වුවත්, සුළු ප්‍රස්තුතය නිවැරදි වුවත් ඇවිල්ලා තියන නිගමනය වැරදියි.

2005 දී Richard Lynn මනෝවිද්‍යාඥයා IQ මනින පර්යේෂණයකින් පෙන්වුවා වැඩිහිටි අය හැටියට පිරිමි මොළ වල IQ ලකුණු වැඩි වුනත්, ගැටවර සන්දියේ ගැහැණු පිරිමි වෙනසක් තිබ්බෙ නැහැ කියල. එයා ගෙනාපු තර්කය තමයි ගැහැණු පිරිමි අතර බුද්ධියේ වෙනස ගැහැණු පිරිමි මොළ වල ප්‍රමාණය සහ ඔවුන් වැඩිවියට පත්වන වේගය (maturity rate) යනාදියෙන් තිරණය වෙන්නක් කියා.

දැන් මොළයේ ප්‍රමාණයෙන් බුද්ධිය බලපෑම් ඇති බවට අපට සාක්කි තියනවා. වැඩිහිටි පිරිමින්ට වැඩිහිටි ගැහැණුන්ට වඩා ලොකු ප්‍රමාණයකින් වූ මොළයක් තියනවා. ඒ නිසා, පිරිමි ගැහැණුන්ට වඩා බුද්ධියෙන් වැඩි යැයි කියා Richard Lynn තර්ක කරන්නෙ.

අර රම්බෝගේ උදාහරණයේ දී වගේ, Richard Lynn සලකා බලන්නට අතපසු කරන අනිත් දේවල් විමසිල්ලට ලක් වෙන්නෙ නැහැ. ගැටවර වියේ දී ගැහැණු මොළ හා පිරිමි මොළ එක හා සමාන බුද්ධියකින් යුතු වුවත් වැඩිහිටි කාලයේ දී වෙනස් වෙන්නට බලපාන්නා වූ තව සාධක තියනවා ද? ගැහැණු මොළ ගැටවර වියෙන් ඉක්ම වී යද්දී බුද්ධියට නොව රැක බලා ගැනීම (nurture) වැනි වෙනත් පැත්තකට වැඩියෙන් අවධානය යොමු කරනවා ද?

සටහනක් ලියද්දී, පර්යේෂණයක යෙදෙද්දී, වාර්තාවක් සකස් කරද්දී ඔය වගේ තර්කයේ ඇති දුර්මත ගැනත් පොඩ්ඩක් අවධානය යොමු කළොත් තමන්ගේ මතය වඩා ශක්තිමත්ව ඉදිරිපත් කරන්න පුළුවන්. තමන්ගේ නිෂ්පාදනයේ අගය වැඩි වේවි.