බහුවිධ බුද්ධි තියරිය

යමක් ඉගෙන ගන්නට අපට දැකීමෙන් (visual), ඇසීමෙන් (auditory) හා කර බැලීමෙන් (kinesthetic) පුළුවන. පුද්ගලයෙක් තුල මේ හැකියාවන් තුනින් එකක් වැඩියෙන් කාර්යක්ෂම ය. යමක් උගන්වද්දී ඉගෙන ගන්නා අයට වඩා පහසුවෙන් හා වඩාත් ඵලදායී වන අන්දමෙන් කියා දෙන්නට නම් මේ ආකාර 3 ම භාවිතය වඩා සුදුසු ය. එවිට අයෙක් තමා සතු වැඩි හැකියාව අනුව පහසුවෙන් දැනුම උකහා ගනියි.

1983 දී Howard Gardner විසින් Frames of Mind පොතින් මිනිසා සතු කුසලතා ගැන බහුවිධ බුද්ධි තියරියක් -Theory of Multiple Intelligences (MI) මෙසේ ගෙනහැර පෑවේ ය. මිනිසාට මේ අංශ අටෙන් ම බුද්ධි වර්ධනය හැකිය. නමුත් එක අංශයක ඉහළ මට්ටමකින් අති මහත් කුසලතාවයක් දැක්වීමට පුද්ගලයාට හැකිය. එසේම ඉහළ මට්ටමකින් තවත් කුසලතාවයක් දැක්වීමට හැකියාවක් ඒකීය පුද්ගලයා පෙන්වන්නේ ද නැත.

හවර්ඩ් ගාඩ්නර් මිනිසා සතු කුසලතාවයන් වර්ගීකරණය කරන ලද්දේ මෙසේ ය:

භාෂාමය: වම් මොළයේ අන්තර්ගත වන භාෂාමය හැකියාව හසුරවන්නේ ශබ්දාර්ථ (semantics), ව්‍යාකරණ, ස්වරශාස්ත්‍රය (phonology) සහ වාගලංකාරය (rhetoric) යනාදියයි. කුසලතාවය ඉහළ මට්ටමිකින් දැක්වූ අයෙකුගේ උදාහරණයක්: T. S. Eliot

සංගීතමය: දකුණු මොළයේ අන්තර්ගත වන සංගීතමය හැකියාව හසුරවන්නේ ස්වරමානය (pitch), ශබ්ද ප්‍රමාණය (volume), රිද්මය (rhythm), ස්වරගුණය (timbre) යනාදියෙනි. කුසලතාවය දැක්වූ හැකියාව තිබි අයෙකුගේ උදාහරණයක්: Igor Stravinsky

තාර්කික-ගණිතමය: පිරිමි අයගේ දකුණු මොළයේ ද, ගැහැණු අයගේ මොළයේ දෙපැත්තේ ම ද පිහිටා ඇති මේ හැකියාව දිගු තාර්කික විචාරයට, විසංයුක්ත (abstract) චින්තනයට, ගණනයට හැකියාව. උදාහරණයක්: ඇල්බට් අයින්ස්ටයින්

අවකාශමය: දකුණු මොළයේ පිටුපස පිහිටා ඇති මේ හැකියාවෙන් වස්තු නිවැරදි ව දකින්නත්, ඒවා මනසින් වෙනස් කරමින් ඒ මේ අත හරවන්නත් හැකිය. උදාහරණයක්: පැබ්ලෝ පිකාසෝ

ශාරීරික වූ කිනස්තෙටික්: දකුණු අතින් වැඩ කරන අයගේ වම් මොළයේ ද, වම් අතින් වැඩ කරන අයගේ දකුණු මොළයේ ද පිහිටන මේ හැකියාව ශරීරය මනාව පාලනය කරගන්නට පුළුවන් වූවකි. උදාහරණයක්: මාර්තා ග්‍රැහැම්

ස්වපුද්ගල (intrapersonal): පිරිමි මොළයේ දකුණුපස ඉදිරියේ ද, ගැහැණු මොළයේ ඉදිරිපස දෙපැත්තේම ද පිහිටන මේ හැකියාවෙන් පුද්ගලයා තුල වූ ස්ව හැඟීම් හා ආවේග අවබෝධයට හා හඳුනාගන්නට පුළුවන. උදාහරණයක්: සිග්මන්ඩ් ෆ්‍රොයිඩ්

පුද්ගලයන් අතර සබඳතා (interpersonal): දකුණු මොළයත් වම් මොළයත් අතර සංවාදය පහසු මේ පුද්ගලයන්ට විවිධ වූ චෛතසික ස්වභාවයන්, හැඟීම්, හැදියාවන්, හැකියාවන් සහ උවමනාවන් හඳුනා ගැනීමට හැකියාවක් ඇත. උදාහරණයක්: මහත්මා ගාන්ධි

ස්වභාවවාදි: මෙය ඔහු එකතු කරන්නේ 1993 දී ලියූ Creating Minds පොතින් ඉහත සියල්ල කතාබහට ලක් කළාට පසුව ලියන ලද පර්යේෂණ ලිපි වල ය. මෙයට මොළයේ පැත්තක් නිශ්චිත නොවේ. නමුත් ඉහත හැකියාවන්ට වඩා වෙනස් වූවක් නිසා වෙනම හැකියාවක් ලෙස ඔහු ඉදිරිපත් කරන ලදි. නිරීක්ෂණයට, වටහා ගැනීමට, රටාවන් සංවිධානයට, හා පැලෑටි හා සත්වයන් හඳුනා ගැනීමට හා ඒවා වර්ගීකරණයට හැකියාව. උදාහරණයක්: චාල්ස් ඩාර්වින්

මේ හැකියාවන් අංශ 8 න් එකක් හෝ ඊට වැඩියෙන් ප්‍රගුණ කරන්නාව ගාඩ්නර් හඳුන්වන්නේ ‘මාස්ටර්’ කියා ය. එනම් පවතින්නා වූ යම් කුසලතාවයක් ඒ ක්ෂේත්‍රයේ ඉහළින් ම ප්‍රගුණ කර දක්වන්නට හැකියාව ඇත්තා ය. එවැන්නා පවතිනවාට වඩා හොඳ යමක් අළුතින් සොයා මුලින් ම ඉදිරිපත් කරන්නෙක් (innovator) නොවේ.

හැකියාවක් ප්‍රගුණ කළ හෝ නොකළ අයෙක්, එහෙත් තම අංශයේ අළුත් යමක් ගෙනහැර පෑ අයෙක් ගාඩ්නර් හඳුන්වන්නේ maker කියා ය. චාල්ස් ඩාවින් පරිනාමවාදයේ අධ්‍යයන පටන් ගති. ෆ්‍රොයිඩ් විසින් මනෝවිශ්ලේෂණය පටන් ගති. මාර්තා ග්‍රැහැම් රංගනය නව මඟක ගෙන ගියා ය.

අනුන්ව නම්වා ගන්නට හැකියාව ඇති influencer නොහොත් අන්‍යයන් තම මතවාදයට හරවා ගන්නට කටයුතු කරන්නා හඳුන්වන ගාඩ්නර් කාල් මාක්ස් හා මහත්මා ගාන්ධිව උදාහරණ ලෙස පෙන්වයි.

අන්තරාවලෝකනයට introspector හපන් අයෙක් සේ ගාඩ්නර් හඳුන්වන්නේ වර්ජිනියා වුල්ෆ් ය. ඇය ස්වපුද්ගල විමර්ශනය සවිස්තරාත්මකව කරන අයෙකි.

ගාඩ්නර් 1991 දී ලියූ The Unschooled Mind පොතේ ඔහුගේ තියරිය පාසැල් දරුවන් වෙනුවෙන් භාවිතා කරන අන්දම පැහැදිලි කර ඇත. ඉහත අංශ 8 ගැන දරුවන් දැනුවත් කිරීමෙන් තම හැකියාව හඳුනා ගන්නට උදව් කිරීම වැදගත් යැයි ඔහු කියයි. තමාට ලැබුණු (හාඩ්-වයර් වී ඇති) හැකියාවන් හඳුනාගැනීමෙන් ඉලක්ක කරා යන ගමන් හි සාර්ථකත්වය වඩා පහසුවෙන් සාක්ෂාත් වීම සිද්ධ වේ.

තමා යටතේ වැඩ කරන සේවකයන් වෙතින් බලාපොරොත්තු විය යුත්තේ ඉහත අංශ 8 න් එකකින් වැඩියෙන් දක්ෂතාවයක් පෙන්වීම ය. දෙකකින් හෝ තුනකින් පෙන්වීම ව්‍යතිරේකය සේ බලාපොරොත්තු වන්න යැයි ගාඩ්නර් කියයි. රුකියාවට සේවකයන් තෝරන (human resource) හපනා ස්වපුද්ගල හැකියාවන් හඳුනන්නෙකි. ෆිනෑන්ස් අංශයේ ඉන්නේ නම් තාර්කික-ගණිතමය හපනෙකි. ෆුට්බෝල් හපනා (කිනස්තෙටික්) මහා ගත්කරුවෙක් (භාෂාමය) වීම ස්වභාවය නොවන බව ගාඩ්නර් කියයි.

දරුවන් තුල එක් අවදියක දී එක් අංශයක කුසලතාවයක් පිළිබිඹු වීම නිසා දිගට ම ඒ කුසලතාවයට පමණක් වර්ධනය වන්නට ඉඩ දීමෙන් අනිකුත් කුසලතා ඇත්දැයි විමසිල්ල මඟ හැරී යයි. ඒ නිසා කුඩා කාලයේ දී අංශ 8 න් ම කුසලතාවයන් වර්ධනයට ඉඩ දීම වඩා සුදුසුයි. එවිට වඩා දිරිය දිය යුත්තේ මොන අංශයට දැයි දරුවාටත් තමන්ටත් පැහැදිලිව දකින්නට ලැබෙයි. දරුවාට ඇත්තේ දෙමාපියන්ට ඇති කුසලතා ම නොවන බව සමහර දෙමාපියන් පිළි නොගනිති. විමසිල්ලකින් තොර වූ හැදියාවෙන් දෙමාපියන් නියුතු දේවල් වල ම නියැළීම නිසා තමන්ට වඩාත්ම කුසලතාවයක් ඇති හැකියාව වර්ධනයට අවස්ථාවක් කිසි විටෙක උදා නොවෙයි.

පසු කාලයක දී ගාඩ්නර් විසින් සාංදෘශ්ටික (existential) නම් තවත් අංශයක් ගැන සඳහන් කරයි. ඒ අයගේ කුසලතාවය නම් විශ්වයේ හා පැවැත්මේ ස්වභාවය ගැන කාල්පනික අදහස් (speculate) පැවසීමට ඇති හැකියාවයි.

ගාඩ්නර් විසින් 2004 දී ඔහුගේ බහුවිධ බුද්ධි තියරිය යාවත්කාලීන කර, ව්‍යාපාරික සමාජයට පාවිච්චි කරගත හැකි විලසකින් ඉදිරිපත් කරන්නේ Changing Minds: The Art and Science of Changing Our Own and Other People’s Minds (2004) පොතෙනි.

පින්තූරයට එකතු කරපු ඡායාරූප ලබා ගත්තේ පහත වෙබ් අඩවි වලිනි: මාර්ටින් වික්‍රමසිංහ; සරත් කොටගම; ඩබ්. ඩී. අමරදේව; චිත්‍රසේන; අශෝක හඳගම; ජයසිරි සේමගේ; මහාචාර්ය දියනාත් සමරසිංහ; ඒ. ටී. ආරියරත්න